به نقل از «ایسنا»

موزه جلال‌الدین گرمه؛ قلعه‌ای نظامی در تاریخ خراسان شمالی

تاریخ انتشار: ۲۷ اسفند ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۴۶۲۰۴۸۶

ایسنا/خراسان شمالی قلعه جلال‌الدین یکی از برجسته‌ترین قلعه‌های نظامی خراسان شمالی قلمداد می‌شود که در سده‌های ۷-۶ هجری ساخته‌شده است. این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به‌صورت یک شش‌ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای بلند احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان (گرگان)، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دوچندان می‌کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به گزارش ایسنا، شهرها و آبادی‌های شمال خراسان در تمام دوره‌های تاریخی، پیوسته مورد تهاجم اقوام بیابان‌گرد و چادرنشین آسیای مرکزی و شمالی بوده‌اند. از همین رو ساخت قلعه‌ها، دژها و بازوبندی شهرها اهمیت داشته است. شهرهای جاجرم و گرمه نیز با موقعیت ویژه راهبردی خود بر سر راه‌های مواصلاتی و تجاری از این قاعده مستثنی نبوده و قلعه جلال‌الدین در مجاورت آن باتوجه‌به گنجایش محدودش بدون تردید نقش یک مقر دیده‌بانی و دژ نظامی را ایفا می‌کرده است.

باتوجه‌به ویژگی‌های معماری و بررسی‌های باستان‌شناختی انجام شده تاکنون، کارشناسان قدمت این اثر تاریخی را در حدود سده‌های ۶ و ۷ هجری قمری مقارن با حکومت خوارزمشاهی و هجوم مغولان به ایران دانسته‌اند.

سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گرمه در گفت و گو با ایسنا درباره ویژگی‌های معماری این اثر می‌گوید: قلعه جلال‌الدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کم‌نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع ۵ متری نزدیک به ۳ متر ضخامت دارد. روی‌هم‌رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود ۱۵ است.

وحید محمودی‌فر می‌افزاید: این قلعه به‌صورت یک شش‌ضلعی تقریباً منتظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دوچندان می‌کرد.

به گفته وی، فضاهای درون برج‌های استوانه‌ای بدون هیچ روزنه به بیرون فقط از طریق یک ورودی با حیاط قلعه مرتبط می‌شود و کشیدگی و بلندای این ورودی‌ها شکل معماری ویژه‌ای را ایجاد کرده است.

محمودی‌فر ادامه می‌دهد: در تراز فوقانی برج‌ها، به جز برج ورودی که قسمت بالایی آن تخریب شده، اتاق‌هایی با طرح چلیپا وجود دارد که هرکدام سه روزن تیرکش به سمت بیرون قلعه داشته و کف فضاها در این تراز با ملاط سفیدرنگ و ضخیمی اندود شده است.

وی اظهار می‌کند: کف برج‌ها و راهروهای تراز فوقانی باروی قلعه خمره‌هایی به بلندی حدود ۱ متر و قطر داخلی ۶۵ سانتی‌متر در کف برج‌ها و راهروها تراز فوقانی کار گذاشته شده که در مواقع نیاز آب یا آذوقه موردنیاز را تأمین می‌کرده است. هر یک از این خمره‌ها نزدیک به ۱۵۰ لیتر حجم دارد و با درنظرگرفتن مجموع ۱۲۸ خمره موجود در فضاهای مختلف برآورد می‌شود در این ظروف حدود ۱۹ هزار لیتر یا ۲۰ تن مایع یا غله ذخیره می‌شد و باتوجه‌به رسوب گرفتگی بدنه خمره‌ها، احتمال نگهداری مایعات در این خمره‌ها بیشتر است.

سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گرمه می‌افزاید: بعلاوه چاهی به قطر حدود ۳ متر در گوشه غربی حیاط قلعه حفر شده که امروزه تا حد زیادی با نخاله و خاشاک پر شده و عمق اولیه آن قابل تشخیص نیست ولی به استناد متون تاریخی عمق زیاد داشته و شاید دسترسی ساکنان قلعه به منبع آب دایمی را فراهم می‌کرده است. باتوجه‌به بستر صخره‌ای قلعه، بی‌تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.

به گفته وی، این بنا به دلیل ویژگی‌های شاخص فرهنگی و تاریخی در سال ۱۳۵۶ به شماره ۱۵۷۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

محمودی‌فر درباره مرمت و احیا این اثر می‌گوید: اثر سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری باهدف احیای قلعه جلال‌الدین به‌عنوان موزه از سال ۱۳۸۶ مطالعه و مرمت این بنا را به طور متمرکز آغاز کرد و در خرداد سال ۱۳۹۰ موزه قلعه جلال‌الدین به بهره‌برداری رسید.

به گفته وی، بنای قلعه جلال‌الدین پس از اقدامات مرمتی و احیا توسط اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی در خردادماه سال ۱۳۹۰ با عنوان موزه شخصیت‌های جلال‌الدین تاریخ ایران افتتاح شد.

وی می‌گوید: باتوجه‌به اینکه با قطعیت نمی‌توان نام قلعه را به هیچ‌کدام از شخصیت‌های معروف جلال‌الدین منسوب کرد در ضلع شرقی قلعه موزه در طبقه اول به معرفی شخصیت‌های معروف قلعه جلال‌الدین پرداخته شده که در آن نام آثار و احوال این شخصیت‌ها به‌صورت جداگانه معرفی شده است.

پرده‌خوانی موزه قلعه جلال‌الدین

محمودی‌فر یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این موزه - قلعه که از نظر محتوایی از نمونه‌های مشابه خود متمایز ساخته شده است را شیوه پرده‌خوانی و نقالی در که نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی محسوب می‌شود دانسته و ادامه می‌دهد: در این نمایش، داستان تصویری نقش شده بر پرده‌های درون هر برج به شیوه نقالی روایت می‌شود که طی آن وقایع تاریخی دوران مغول و معایب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو می‌شود.

وی می‌افزاید: برج‌های موجود در موزه به این نوع روایتگری اختصاص‌داده‌شده و از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این موزه می‌توان به استفاده از سیستم دیجیتال برای پخش این نوع روایتگری در هرکدام از برج‌ها به‌صورت جداگانه نام برد.

در این نمایش کسی با عنوان «پرده‌خوان» از روی تصویرهایِ منقوش بر پرده، وقایع تاریخی، مصائب اولیای دین ــ به‌ویژه اولیای مذهب شیعه ــ را با کلام آهنگین روایت می‌کند.

سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گرمه اظهار می‌کند: سایر قسمت‌های نمایشی موزه در مسیرهای بازدید قرار گرفته که این امکان را به بازدیدکننده می‌دهد و ضمن حرکت در مسیر و مرتفع‌ترین قسمت‌های قلعه، با ویژگی‌های معماری، مصالح بکار رفته، خمره‌های تاریخی بجا مانده از دوران اولیه موجود در میان راهروها و برج‌ها در طبقه فوقانی از نزدیک آشنا شود.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: خراسان شمالی استانی فرهنگی و هنری نوروز 1401 آثار تاریخی گردشگری و صنایع دستی قلعه جلال الدین میراث فرهنگی خراسان شمالی محمودی فر شخصیت ها خمره ها برج ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۶۲۰۴۸۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

راه اندازی نخستین موزه برق و روشنایی در تبریز

به گزارش صدای ایران از ایسنا،اکبر فرج نیا در آیین تجلیل از پیشکسوتان صنعت برق تبریز با بیان اینکه توزیع نیروی برق تبریز همچون خانواده، صمیمی و همدل است، اظهار کرد: صنعت برق آذربایجان از نظر دانش و عمل مثال‌زدنی بوده و سخت‌ترین مشکلات با تلاش و همت کارکنان به نتیجه مطلوبی رسیده است.

وی افزود: خدمت در صنعت برق افتخار بزرگی است و دلیل این افتخار نیز حضور پیشکسوتانی است که طی سال‌ها چراغ راهی برای این صنعت بوده‌اند و در کنار آنها درس زندگی آموخته‌ایم.

مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق تبریز با اشاره به لزوم بهره‌مندی از تجربیات پیشکسوتان برق در سطح ملی، اضافه کرد: خاطرات و تجربیات پیشکسوتان صنعت برق باید در قالب تاریخ شفاهی و انتقال دانش، ثبت و به نسل‌های حاضر و آینده منتقل شود.

وی با اشاره به تأسیس اولین کارخانه برق تبریز به سال ۱۲۸۱ توسط قاسم خان والی، ادامه داد: با توجه به قدمت تاریخی برق و روشنایی در تبریز، اولین موزه روشنایی تبریز با همکاری مجموعه‌دار و تاریخ‌شناس بزرگ تبریز آقای رضا سرابی توسط شرکت برق تبریز راه‌اندازی خواهد شد.

در ادامه این نشست رضا سرابی مجسمه‌ساز و موزه‌دار، محقق و تاریخ‌پژوه تبریزی با بیان اینکه یکی از دغدغه‌ها اصلی من ایجاد موزه برق و روشنایی تبریز بود، گفت: در گذشته که تولید برق به شکل امروزی وجود نداشت، برخی کارخانه‌های بخش خصوصی عهده‌دار تأمین برق بودند که آثاری از آن دوران باقی‌مانده است.

وی با بیان اینکه در حدود ۵۰۰ نوع وسایل و لوازم روشنایی از چهار هزار سال پیش جمع‌آوری و تعدادی از آنها در موزه شهرداری تبریز به نمایش گذاشته شده است، گفت: در نخستین سال‌های ورود برق به ایران فقط در منازل رجال، برق وجود داشت و تصویر شاهان قاجار بر روی لامپ‌های سفارشی آن زمان نقش بسته شده که این نوع لامپ‌ها منحصر به‌فرد بوده و حتی در موزه برق تهران نیز وجود ندارد و ان‌شاءالله در موزه روشنایی تبریز به نمایش گذاشته خواهد شد.

سرابی با اشاره به لزوم ثبت خاطرات پیشکسوتان به‌عنوان تاریخ شفاهی، ادامه داد: امروزه موزه‌ها به سمت تاریخ شفاهی پیش می‌روند و این موضوع از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

محقق و تاریخ‌پژوه تبریزی افزود: آثار به‌جای مانده از گذشتگان قابل ارزش‌گذاری مالی نیست چرا که متعلق به همه مردم و نسل‌های آینده این شهر است و نسل‌های آینده باید با تاریخ و سختی‌های برق آشنا شوند.

به نقل از روابط عمومی شرکت توزیع نیروی برق تبریز، طی این مراسم قبض برقی که متعلق به ۱۱۸ سال پیش یعنی مربوط به دوره قاجاریه و پس از دوران جنگ مشروطه بوده توسط رضا سرابی مجسمه‌ساز و موزه‌دار، محقق و تاریخ‌پژوه تبریزی به مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق تبریز به عنوان نخستین اثر موزه برق و روشنایی تبریز اهدا شد.